Priča o sportu u Novom Sadu je priča o uzajamnom davanju. Kada se pogleda sa vremenske distance na sve minule uspehe novosadskih sportista, veliko je pitanje da li je sport pružio više Novom Sadu, ili Novi Sad sportu. Iz toga je proisteklo ogromno poštovanje prema svima onima koji su, igravši i treniravši u našem gradu, osvajali medalje i pehare, kako na državnom, tako i na evropskom i svetskom nivou. Pobede i porazi, kao sastavni deo svakog sportskog nadmetanja, jesu ono o čemu se u vojvođanskoj prestonici dugo priča. To sve i jeste zalog za budućnost, da neki novi klinci vredno treniraju u svim sportskim kolektivima i na mnogobrojnih borilištima širom grada, kako bi oni u budućnosti bili predmet divljenja svih nas.
Bez premca, na prvom mestu, kada o novosadskom sportu pričamo, nalazi se FK „Vojvodina“. Osnovana 6. marta 1914. godine u Temerinskoj ulici, ljubavlju i zalaganjem učenika Velike srpske gimnazije u Novom Sadu (danas Gimnazija „Jovan Jovanović Zmaj“), u vreme kada su u gradu postojala tri fudbalska kluba: mađarski „NAK” i „UAK” i jevrejski „Juda Makabi”. Ime Koste Hadžija, budućeg uglednog pravnika, kao jednog od osnivača kluba, ostaje upisano zlatnim slovima u njegovoj istoriji. Klub je nakon Prvog svetskog rata obnovljen i zvanično uređen zahvaljujući studentima koji su bili na studijama u Pragu, koji su doneli prvu fudbalsku opremu, kao poklon praške „Slavija”, zbog čega su i boje novosadskog kluba postale crvena i bela, a u takvim dresovima oba kluba igraju i danas. U svojoj stoletnoj istoriji, FK „Vojvodina“ je bila po dva puta osvajač domaćeg šampionata (1965/66. i 1988/89.) i kupa (2014. i 2020.) i jednom Srednjeevpropskog kupa (1977.). Velikani kluba čija imena nikada neće izbledeti u srcima navijača „Stare dame“ (nadimak FK „Vojvodine“), jesu Vujadin Boškov, Todor Veselinović, Silvester Takač, Jozef Velker, Zdravko Rajkov, Stevan Nešticki, Ilija Pantelić, Sima Milovanov, Dobrivoje Krstić i mnogi drugi. Od igrača koji su skoro okončali karijeru, ili još uvek aktivno igraju, valja pomenuti Miloša Krasića, Milana Jovanovića, Gojka Kačara i Dušana Tadića. Dom fudbalera Vojvodine je stadion „Karađorđe“, koji je svečano otvoren 28. juna 1924. godine, a koji je u početku koristio i FK „Juda Makabi“. Na kraju, važno je istaći, da fudbalski klub kao jedan od najstarijih u državi, ima prvi zvanični klub navijača u Srbiji, još od 15. decembra 1937. godine. Zanimljivost je da su prvi Novosađani koji su se okitili olimpijskim medaljama bili upravo fudbaleri: Vujadin Boškov (srebro, Helsinki 1952.), Todor Veselinović i Dobrosav Krstić (srebro, Melburn 1956.) i Novak Roganović (zlato, Rim 1960.).
FK „Vojvodina“ jeste deo šireg sportskog društva istog imena, koje je najstarije i po broju klubova najbrojnije udruženje u državi. Od 2011. godine u Sportsko društvo je objedinjeno 18 klubova koji nose naziv „Vojvodina”. U njemu su igrali i trenirali mnogi olimpijski, svetski, evropski i državni šampioni.
Nedaleko od stadiona „Karađorđe“, nalazi se SPENS – Sportsko-poslovni centar „Vojvodinaˮ građen između 1979. i 1981. godine, po projektu arhitekata Živorada Jankovića i Branka Bulića sa Instituta za urbanizam Arhitektonskog fakulteta u Sarajevu. Prvobitan naziv je bio Sportski i društveni centar „Vojvodinaˮ, ali se među građanima ustalio naziv SPENS – skraćenica od Stonotenisko prvenstvo Novi Sad, za čije potrebe je objekat podignut, jer je u Novom Sadu je 1981. godine održano 36. svetsko prvenstvo u stonom tenisu. Danas je SPENS borilište mnogih klubova, jer na preko 80.000 m2 prostora sadrži dve sportske hale, ledenu dvoranu, zatvoreni i otvoreni bazen, kuglanu, sale za boks, džudo i stoni tenis. Od stonotenisera najveće uspehe ostvarili su Gordana Perkučin (bronza na OI u Seulu 1988.) i Aleksandar i Slobodan Grujić. Najveće ime stonog tenisa danas, jeste paraolimpijska šampionka, svetska i evropska prvakinja, Borislava Perić – Ranković, dobitnica Oktobarske nagrade grada Novog Sada i Sretenjskog ordena države Srbije.
Na SPENS-u kao domaćin igra najtrofejniji novosadski klub – Odbojkaški klub „Vojvodina“, koji se, pored osvajanja petnaest nacionalnih kupova, devetnaest puta okitio titulom prvaka države, od čega sa već šest u nizu. Mnogi novosadski odbojkaši jesu ili su bili državni reprezentativci i osvajači evropskih, svetskih i olimpijskih (bronza u Atlanti 1996. i zlato u Sidneju 2000.) odličja, ili su bili selektori i treneri državne selekcije. Vredno je pomenuti sledeća imena: Žarko Petrović, Slobodan Kovač, Vladimir i Nikola Grbić, Đula Mešter, Andrija Gerić, Slobodan Boškan, Vasa Mijić, Vladimir Batez, Đorđe Đurić, Igor Vušurović, Veljko Petković, Edin Škorić, Marko Podraščanin i Zoran Gajić, kao najuspešniji trener i selektor.
Drugi najtrofejniji novosadski klub, rukometni, koji je desetostruki uzastopni prvak Srbije, svoje utakmice igra u dvorani smeštenoj u naselju Slana bara, u kojoj, kao i na SPENS-u postoji i bazen na kojima treniraju plivači i vaterpolisti. Još od 1921. godine, Novosađani imaju kontakt sa nekom vrstom rukometa, tačnije njegovom pretečom „hazenom“, a od 1948. godine postoji muški rukometni klub, koji je gradu doneo brojne pobede i titule.
Kod pomenutog vaterpola, ženska sekcija je aktuelni osvajač duple krune, dok su kod muškaraca, čiji klub postoji od 1935. godine, slavu sporta u vodi proneli mnogi osvajači najvećih svetskih odlikovanja – Slobodan Soro, Gojko i Duško Pijetlović, Miloš Ćuk i Branislav Mitrović. Plivački sportovi su unapređeni izgradnjom otvorenog (1974.) i zatvorenih (1990.) bazena na Sajmištu i SPENS-u.
Novosađani su se sa košarkom prvi put upoznali 1924, godine, ali je ova igra zaživela za vreme okupacije 1942. u okviru UAK-a (Újvidéki Atletikai Club). Igralište za košarku izgrađeno je u dvorištu Srpske velike pravoslavne gimnazije 1943. godine. Prve rezultate imao je klub „Eđšeg”, koji će kasnije promeniti ime u „Vojvodina”. Najviše traga u košarkaškoj igri ostavile su žene – Marija Veger, osvajačica tri evropske medalje sa reprezentacijom Jugoslavije i Jasmina Perazić (bronza na OI u Moskvi, 1980.). Muškarci su proslavili uličnu košarku, poznatiju pod nazivom basket, koja se decenijama igra u svim delovima Novog Sada, u školskim dvorištima, na betonskim terenima između zgrada, na Štrandu. Igranje basketa je utkano u odrastanje brojnih Novosađana, bilo da su se profesionalno bavili košarkom, ili je ovaj sport činio deo njihovog slobodnog vremena. Zahvaljujući ovoj „tradiciji”, reprezentacija Srbije, predvođena upravo Novosađanima, svetski je lider u olimpijskoj disciplini košarka „Tri na tri“ (3 h 3), koji je sada i olimpijski sport. Novosađanin Dušan Domović Bulut, smatra se najuspešnijim igračem ovog sporta u njegovoj dosadašnjoj istoriji.
Prva slobodna i multietnička organizacija građana u Novom Sadu, osnovana 1790. godine, jeste streljačko društvo, koje je negovalo streljaštvo kao vid razvoja fizičke kulture, moralne i borbene sposobnosti članova, ali je bilo i omiljeno mesto zabave i razonode građana.. Od 1812. godine postojalo je godišnje takmičenje za najboljeg strelca Novog Sada. Nakon upotrebe različitih adaptiranih objekata, Streljačko udruženje dobija 1890. godine namenski građenu streljanu, sa prostorom za zabave i igranke. Ovaj objekat i danas postoji, a poznat je po nazivom „Eđšeg”, u kome se danas nalazi Kulturna stanica. U novijoj istoriji novosadski streljači su osvajači više od sto medalja na međunarodnim takmičenjima. Najbolji među njima bili su evropski prvak Branislav Lončar (1965.) koji je čak četiri puta predvodio kao selektor reprezentaciju države na olimpijskim igrama (1988-2000); evropska prvakinja Desanka Petrović Pešut (1969, 1974.), koja je 1970. godine osvojila zlato i srebro na svetskom prvenstvu, kada je postala i svetska rekorderka; juniorska prvakinja Evrope i sveta i svetska rekorderka (1991, 1994.) i osvajačica zlata i bronze na olimpijadi u Atlanti (1996.) Aleksandra Ivošev i Aranka Binder, bronzana na olimpijadi u Barseloni (1992.). Član „Streljačke družine Novi Sad 1790“ je i osvajač brojnih evropskih i svetskih odličja, Nemanja Mirosavljev. Streljaštvo je, nesumnjivo, sport koji će i u budućnosti donositi brojne trofeje i Novom Sadu i Srbiji.
Na inicijativu dr Laze Kostića osnovana je Prva novosadska jačačka, vatrogasačka i veslačka zadruga (1872.), koja nije bila dugog veka, ali je podstakla osnivanje veslačkog kluba, te je 1885. godine osnovan „Danubius” kao multinacionalno sportsko udruženje. Posada, šesterac sa kormilarom, za koji je čamac nabavio Laza Kostić, imala je naziv „Štefanija”, a dvojac sa kormilarom „Ambrozije”. Klub je dobio prostorije 1913. godine na obali Dunava, kod Brukšanca, a na današnju lokaciju, nizvodno od Štranda, premešten je 1932. godine. U prvim godinama kluba „Danubius”, veslači su poticali uglavnom iz imućnijih porodica, jer je oprema bila skupa. Prve uspehe doživljava početkom XX veka, a nastavio je da formira sjajnu ekipu veslača sve do Drugog svetskog rata. Nakon obnove kluba u posleratnom periodu, posebno od 1970. godine, doživljava svoj najtrofejniji period. Prvo ime među veslačima je Zoran Pančić, osvajač dve olimpijske medalje (srebro, Moskva 1980, i bronza, Los Anđeles 1984.),
Dok čelnici grada planiraju i pripremaju izgradnju velelepnog atletskog stadiona, valja istaći da su pre više od jednog veka pojedine atletske discipline (hodanje, trčanje, skokovi i bacanje) bile zastupljene u različitim sportskim društvima kao što su „Eđšeg”, „Preporod”, Omladinski sportski klub „Vojvodina”, „Juda Makabi”, Novosadski atletski klub („NAK“), koji je osnovan 1910. godine. Nasledio ga je Atletski klub „Vojvodina”. Najtrofejniji novosadski atletičari bili su skakači: uvis Dragutin Topić i u dalj Ivana Vuleta (rođena Španović), koja je bez sumnje najveće ime srpske atletike XXI veka i osvajačica najvećih evopskih i svetskih odličja kako na otvorenom, tako i u dvoranskoj atletici. Pored njih, osvajači medalja na evropskim i svetskim takmičenjima bili su Olga Gere Pulić (vis), Tamara Malešev (vis i dalj), Petar Malešev (vis), Stevan Zorić (vis) i Mihail Dudaš (desetoboj).
Što se tiče borilačkih sportova, valja istaći uspehe karatista Vojvodine, među kojima se posebno ističe osvajač najvećih medalja i najuspešniji državni takmičar svih vremena Dušan Dačić, i osvajači olimpijskih medalja – rvač Branislav Simić (zlato, Tokio 1964.), džudista Slavko Obadov (bronza, Montreala 1976.).
Kad je reč o boksu (šakanju), prvi profesionalni meč u Novom Sadu organizovala su braća Himelsbah tridesetih godina XX veka. Amaterski bokserski klub „Vojvodina” osnovan je 1937. godine, zahvaljujući Antonu Pocmanu. Najveće uspehe ovom sportu doneli su braća Kačar, Tadija i Slobodan. Obojica su osvajači olimpijskih medalja; Tadija srebra u Montrealu (1974.) a Slobodan zlata u Moskvi (1980.). Slobodan je bio uspešan profesionalac. Postao je 1985. godine prvak sveta u poluteškoj kategoriji.
Novosađani su bili i poznati dizači tegova, među kojima je najuspešniji višestruki državni rekorder Stojadin Stošić.
Pominjući osvajače olimpijskih medalja, zanimljivo je pomenuti da je na prvoj obnovljenoj olimpijadi u Atini 1896. godine, u reprezentaciji Austrougarske, nastupio novosadski Srbin Momčilo Tapavica i u tenisu osvojio bronzanu medalju. Interesantno je da je nastupio i u dizanju tegova (tereta) i rvanju grčko-rimskim stilom, a da je posle toga bio i aktivni član veslačkog kluba „Danubius“.
Inače, prvi tereni za tenis, pored Dunavskog parka, izgrađeni su 1922. godine, a naredne je osnovan Lawn tennis club. Najbolji teniser u periodu između dva rata bio je Đorđe Dunđerski koji je, u dresu Švajcarske, čiji je trostruki šampion i bio, nastupio na olimpijadi u Parizu (1924.). Za vreme Drugog svetskog rata klub se zvao Ujvidéki tenis klub, posle rata „Sloga” i, konačno, „Vojvodina”. Najpoznatiji član kluba je Monika Seleš, devetostruka osvajačica grendslem titula, sa ukupno osvojena 53 turnira i svojevremeno prva igračica na WTA listi. Bez sumnje, bila bi najuspešnija ikada u tom sportu, da 30. aprila 1993. godine njenu karijeru u usponu, na turniru u Hamburgu, ubodom nožem u leđa nije prekinuo, psihički bolesnik Ginter Parhe.
Da bi što duže zadržali goste, kafedžije su u svojim objektima uveli kuglanje, pa je tako u gostionici „Kod belog vola” i nastao prvi klub. Pred Drugi svetski rat Novi Sad je imao 13 kuglana i preko 30 klubova, među kojima su i „Radnički”, „Vojvodina”, „Orao”, „Sloga”, „Miki Maus”, „Danubius”, „Eđšeg”. Osvajači evropskih i svetskih medalja u ovom sportu bili su Ruža Vaštag (1955.) i Franja Mihajlović (1973, 1974.).
Gimnastika kao predmet uvodi se 1853. godine zahvaljujući inicijativi Đorđa Natoševića, a radi poboljšanja opšteg zdravlja đaka. Pionirom gimnastičkog vežbanja u Novom Sadu smatra se Laza Kostić. Na njegov predlog 1872. godine osnovana je Prva novosadska zadruga jačačka (gimnastička), vatrogasačka i veslačka, koja će kasnije promeniti ime u „Soko”. Osamdesetih godina XX veka se formira Gimnastički klub „Vojvodina”, koji 1992. godine vraća svoj predratni naziv Sokolsko društvo. Od 2002. godine nosi novo ime, Sokolsko društvo „Vojvodina” i baštini bogatu tradiciju i uspehe članova od kojih su mnogi bili seniorski i juniorski reprezentativci i prvaci države.
Omiljeno prevozno sredstvo mnogih Novosađana je bicikl, zbog ravnih terena, širokih bulevara, uređenih biciklističkih staza, kojima se brzo stiže iz jednog u drugi deo grada. U Novom Sadu je još 1886. godine osnovan Biciklistički klub, a tri godine kasnije je izgrađena betonska biciklistička pista ili velodrom. Sve do 1915. godine Novi Sad je bio domaćin brojnih takmičenja u biciklizmu.
Godine 1923. osnovan je najstariji i jedan od najuspešnijih aero-klubova u Srbiji, Aero-klub „Novi Sad“, kao ogranak kraljevskog Aero-kluba. Bavi se obukom, treningom i organizacijom takmičenja padobranaca, jedriličara, pilota i modelara (maketara). Klub je do 1953. godine koristio aerodrom na Jugovićevu, a tada se preselio na novoizgrađeni aerodrom na Čeneju.
Posle Drugog svetskog rata, automobilski i motociklistički klubovi ponovo su oživeli, a otvaranjem Mosta slobode 1981. godine nekoliko entuzijasta i zaljubljenika u moto-trke uvidelo je da je Mišeluk, područje na desnoj obali Dunava između Novog Sada i Sremske Kamenice, idealno mesto za trke i druženja. Zahvaljujući čelnim ljudima auto-moto sporta, prva automobilska trka uz moto-trku na čuvenoj kružnoj reli-stazi održana je za šampionat Srbije 18. septembra 1983. godine. Zanimljivosti radi, valja pomenutu, da je posle Pariza, Beča i Pešte, Novi Sad bio četvrti grad u Evropi na čijim ulicama se mogao videti model automobila sa paljenjem na električni pogon marke „De dion-Bouton”, koji je u Novi Sad, oko 1900. godine dovezao Stevan Adamović.
Prvo konjičko udruženje u Novom Sadu „Prestolonaslednik Petar” osnovano je 1926. godine, a hipodrom na kome su organizovane trke i takmičenja izgrađen je na Sajlovu. Ovaj sport je imao nekoliko društava u Gradu: „Novosadsko jahačko društvo“ (1931.), „Sokolsko društvo“ koje je imalo Konjičku sekciju (1934.), Klub „Sveti Đorđe” (1939.). Posle Drugog svetskog rata osnovan je Konjički klub „Graničar”, koji je važio za jedan od najboljih u bivšoj Jugoslaviji.
Šah je bio jedan od prvih sportova u Novom Sadu čiji su poklonici osnovali svoj klub. Osnovao ga je 1880. godine dr Jožef Noa, koji je učestvovao na osam evropskih šahovskih turnira. Prvi novosadski šahovski olimpijac bio je Imre-Mirko Breder (Stokholm, 1937.). Zbog brojnih uspeha novosadskih šahista, Novi Sad je dobio organizaciju 29. šahovske olimpijade 1990. godine – ŠONSI. Deo Novog naselja, gde su podignute zgrade namenjene učesnicima olimpijade, nazvan je tim imenom.
Klizačku organizaciju osnovali su novosadski streličari i veslači 1893. godine jer zimi nisu mogli da se bave svojim aktivnostima. Prvo klizalište napravljeno je u okviru Streljane („Eđšeg“ u ulici Antona Čehova). Bilo je namenjeno odraslima i „otmenoj publici”. Inače se klizalo i na Kanalu, na Šodrošu i u Dunavskom parku. Veštačka klizališta izgrađena su na Sajmištu (1972.) i SPENS-u (1982.). Na njemu svoje utakmice igra i Hokejaški klub „Vojvodina“, koji je osnovan 1957. godine, aktuelni prvak države (ukupno to bio osam puta i tri puta osvajač nacionalnog kupa) i osvajač međunarodne Panonske lige 2009. godine.
Od manifestacija kojima se grad ponosi svake godine, treba istaći dva maratona – atletski i planinarski. Prvi Fruškogorski maraton u organizaciji Atletskog kluba „Vojvodina” održavao se od 1962. do 1980. godine, a maratonci su išli trasom Iriški venac – Novi Sad, dugom 18 kilometara. Stazu dugu 8 kilometara na relaciji Sremska Kamenica – Novi Sad pod nazivom Omladinski maraton, trčali su učesnici u periodu od 1969. do 1980. godine. Novosadski maraton i polumaraton postoje od 1993. godine. Nekada se trčao na relaciji Novi Sad – Futog – Rumenka, a od 1998. godine staze su mu ulice Novog Sada. S druge strane, Planinarsko društvo „Fruška gora” osnovano je 1924. godine sa ciljem promovisanja i organizovanja pešačkih tura. Fruška gora je 1960. godine proglašena za nacionalni park, a tome su već prethodile akcije sistematskog uređenja šumskog kompleksa za masovna izletišta i odmarališta, pejzažno uređenje prostora, izgradnja puteva i staza. Veliki broj Novosađana, različitih uzrasta, svake godine učestvuje na tradicionalnom Fruškogorskom maratonu, koji se organizuje od 1978. godine i koji je nastarija manifestacija ovog tipa u Evropi.
Na kraju, deo teksta treba posvetiti i dvema lokacijama, na kojima Novosađani praktikuju svoje rekreativne sportke aktivnosti, na kojima počinju da stasavaju neki novi šampioni, a koje se nadovezuju jedna na drugu. Đačko igralište, koje se nalazi se uz levu obalu Dunava, pored Univerziteta, a u blizini Štranda. Izgrađeno je 1936. godine po projektu inžinjera Milutina Matića. Pored fudbalskog terena, koji je prvobitno bio namenjen za sletske vežbe i atletske discipline, izgrađeni su atletska staza, koja je zimi služila za klizanje, kao i tereni za tenis, odbojku i košarku. Prostor je okružen gusto zasađenim jablanovima, pa ceo kompleks deluje kao park. Novosadski kej, koji je formiran nasipanjem šančeva i razgradnjom Brukšanca početkom tridesetih godina XX veka. Kasnije, nasip je produžen do ušća kanala DTD, asfaltiran je i pretvoren u šetalište sa cvetnim lejama i travnatim površinama. Danas je novosadski dunavski kej podeljen na tri deonice: Beogradski kej, Kej žrtava racije i Sunčani kej i ima ukupnu dužinu od 5 kilometara. Kej je danas omiljena pešačka i rekreativna zona namenjena različitim uzrastima. Pored biciklističke, napravljena je trim-staza i postavljene su sprave za vežbanje. Uz limanski deo keja smešteni su objekti i tereni za sport i rekreaciju.
Autor teksta: Petar Đurđev